Nederlands Nederlands
Deutsch Deutsch
Kleiwerd 91
9746CV Groningen
06 44 42 47 02

Zelf zeilmaken

Over botenbouw bestaan handleidingen, er zijn opleidingen, het inbouwen van motoren wordt beschreven, intimmeren van schepen en jachten is een afstudeerrichting bij veel Streekscholen maar terwijl het maken van zeilen, dat hoort bij de mooiste, de meest elegante vorm van voortstuwing die wij kennen tot voor kort in nevelen gehuld bleef. Nu niet meer.*

De Amerikaanse firma Sailrite is de eerste geweest die met bruikbare instructies op de markt kwam om amateurs hun eigen zeilen te laten maken. Midden 60er jaren had Jim Grant, later de oprichter van het bedrijf, nieuwe zeilen nodig voor zijn Cal 20 en geen tijd meer om ze door een zeilmaker te laten maken. Hij maakte ze zelf vlak voor de regatta waarin hij anders meestal in het midden eindigde. Zijn zeilen leverden hem de bijnaam "Omar de tentenmaker" op ("they weren't the prettiest sails, in fact, they were reeeaaally full") maar hij eindigde dat jaar op de tweede plaats. Mensen begonnen hem te vragen om uitleg en Jim kocht een kleine drukpers om zijn instructies te drukken. Al gauw breidde hij dat uit met materialen als dacron en nu is het uitgegroeid tot een postorderbedrijf voor amateurs en kleine zeilmakers dat wereldwijd alles op zeilmakersgebied verkoopt tot zeilmakersnaaimachines toe.

Hun bibliotheek bevat 5 boekjes voor bijna elk soort zeil. Elk boek is ingedeeld in drie secties, waarbij de eerste, Sail Design, begint met een verhandeling over het zeilplan, de aspect ratio, dus de lengte/breedte verhouding, gebruik van zeillatten, de effecten van meer of minder bolling en de interactie van zeilen. In de tweede sectie wordt het zeilplan op ware grootte uitgeslagen, de banen worden in vorm gebracht en aan elkaar geplakt, genaaid , hoekversterkt, afgewerkt, etc. Dit deel is in de vorm van geprogrammeeerde instructie opgezet, een methode die, zoals ik mij uit het leger herinner, van de grootste oen een heel redelijke ambachtsman maakt. In dit deel worden ook de formules en regels gegeven om volle zeilen, die veel power, of vlakke zeilen die veel snelheid moeten leveren, te maken. Ook worden formules gebruikt om door naadverbreding een volle "entry," voor een tolerant zeil met een matige stuurman of een met een vlakke entry die potentieel sneller is maar bijkans perfect gestuurd moet worden. De derde sectie behandelt het gebruik van het zeil: Het inzeilen, eigenlijk ook bij dacron nog nodig al is dat in een uur klaar, wordt eerst behandeld maar de meeste aandacht gaat naar verbetering van zeilen waarbij betoogd dat dit laatste niet als saai nooit eindigend werk moet worden gezien maar als manier om de kunst van het zeilmaken op zijn best te leren en ervan te genieten. Als laatste volgen in het boekje over grootzeilen nog 2 appendices over ins en outs van latijnzeil en gaffelzeil en een over gelamineerde zeilen. Elk deelje is op deze wijze opgezet. De snit is steeds die met liggende banen met uitzondering van het deel over spinnakers: Hierbij worden radiale snits behandeld omdat die goed zijn uit te voeren zonder high-tech pc, software en plotter.

Sailrite legt er de nadruk op dat hun benadering geen simplificatie van de werkelijkheid is maar een complete en goede uitleg van algemeen gebruikelijke technieken. Verder heeft Sailrite een boekje over zeilreparatie geschreven. Naast reparatie van schade, neemt ook hier weer verbetering van zeilen een belangrijke plaats in, dit alles met gebruikmaking van een, liefst zware, huishoudelijke naaimachine. Ook wordt de werking en het onderhoud van naaimachines helder uitgelegd. Voor zeilmakers met professionele ambities hebben zij een cursusboek gemaakt dat op de genoemde onderwerpen uitgebreid ingaat en ze aanvult met een introductie in aerodynamica, marketing, het inrichten van een zeilmakerij en een ondernemingsplan.

Als laatst noem ik The Complete Canvasworker's Guide, met uitgebreide instructies over het maken van zeeankers tot sprayhoods toe, ontwerpen voor huiken met uitslagen voor verschillende maten zeilen en verhandelingen over gereedschappen en materialen. Alleen al deze laatste 2 boeken zijn voldoende om iemand als zeilmaker op weg te helpen, hetzij in de haven, hetzij tijdens een wereldreis op ankerplaatsen. Sailrite heeft een zeer uitgebreide en informatieve catalogus.

Kort geleden verscheen The Sailmaker's Apprentice van Emiliano Marino, ondertiteld A Guide for the Self-Reliant Sailor. Marino begon dit boek 16 jaar geleden met het schrijven van stukken voor o.a. WoodenBoat als "zeildokter." Marino behandelt naast de zeilen met liggende banen ook die met staande en heeft een voorkeur voor traditionele vierhoekige zeilen, gemaakt van organisch materiaal en met handgenaaide grommets en leer afgewerkt. Het boek is bijzonder goed geillustreerd door Christine Erikson die ook zeilmaker is en heel volledig. Waarschijnlijk daarom is het in Amerika zo'n succes waar ik met twee zeilmakers over het boek sprak.

Zijn uitleg van aerodynamische principes aan de hand het gedrag van een paraplu tijdens harde wind is een goed voorbeeld van de originele benadering van het vak evenals de test van een zeilmaker die in een stuk dacron een ingenaaide grommet aan de ene en een hydraulisch ingeperste aan de andere kant plaatste, die vastmaakte aan een boom en de andere aan zijn vrachtwagen om ze te testen.

Het duo Marino/Erikson is op zijn best bij de uitleg en illustratie van technieken; gedetailleerde beschrijvingen en afbeeldingen van zeilen in de beste traditie worden afgewisseld met discussies over materiaalkeuzes voor bepaalde zeilen.
Het enige wat ik tegen het boek zou kunnen inbrengen is dat iemand die nieuw in het vak is door de vele informatie makkelijk het spoor bijster raakt.

De zeilmakerswereld is het laatste bolwerk van ambachtelijkheid waarin iedereen jaloers zijn geheimpjes bewaart en de genoemde boeken zijn er goed in geslaagd dit gesloten bolwerk open te breken. Ze vormen geen bedreiging voor de bedrijfstak in de ogen van Amerikaanse zeilmakers maar dragen er aan bij dat deze extra waardering voor zijn werk krijgt.

Een nieuwe manier van zeilmaken en zeilontwerpen, nl. op de pc is in de meeste zeilmakerijen gebruikelijk. Meestal is de computer aan een plotter gekoppeld zodat elke baan direct afgetekend wordt en soms ook gesneden. (Sailrite doet dat met zijn bouwpakketten) Het is behoorlijk arbeidsbesparend en komt de kwaliteit van zeilen ten goede. Ik kan er geen rationeel argument tegenin brengen maar heb het gevoel dat weer een plezante fase in het werk uit handen word genomen en we daardoor zekere vaardigheden verliezen.

Een paar jaar geleden kwam ik de heer R. Laine tegen, die een computerprogramma voor vierhoekige zeilen heeft gemaakt. Hij stelt dat vrij beschikbaar en op de Hiswa van dit voorjaar hebben we het uitgeprobeerd; verscheidene vletten van NVJ de haven varen nu met nieuwe zeilen, waarvan we de eerste bij het Zeehistorisch Paviljoen maakten.

Zijn programma Sailcut4 is opgezet voor zeilen met liggende banen. Je hebt controle over de bolling, de "twist," en kunt de zeilen vanuit verschillende perspectieven bekijken. Als je klaar bent kun je de maten van elke baan uitprinten. Ik heb nu mijn werkplaats opgegeven, mijn naaimachine in de huiskamer tussen een paar grote tafels gezet, langs de rand van een tafel een meetlint geplakt en een op de rand van een tekenhaak om de coordinaten over te brengen. Zo kan ik elke baan op de tafel, staande i.pv. op mijn knieen op de vloer, uittekenen.

In het verleden gebruikten zeilmakers altijd graag een grote vloer, bij voorkeur van hout omdat dat prettiger aanvoelt en er priemen ingestoken kunnen worden om de tekening en de banen doek op hun plek te krijgen. Verscheidene werken nog steeds zo trouwens. Wie een zeil moest maken dat groter was dan zijn vloer gebruikte een gymnastiekzaal, mijn eerste zeilen zijn in een Engels kerkje gemaakt, en een zeilmaker in Newfoundland deed het 's winters op het ijs. Nu kunnen zeilen in een pijpela gemaakt worden, en zo'n ruimte is makkelijker te vinden.

Uiteraard is elk op de computer ontworpen zeil kwalitatief van de input afhankelijk; de ervaring van de zeilmaker in vorm en efficientie en hierin scoort Sailrite goed: Zij zorgen ervoor alles wat voor het gebruik van de zeilen van belang is te weten te komen en verwerken dat in het ontwerp. Bovendien vertellen ze de klanten wat en waarom ze iets gedaan hebben. Hun introductie over het ontwerpen is het best van allemaal maar de waarden voor de bolling lijken mij mogelijk achterhaald voor wedstrijdzeilen: Mijn eerste zeilen die ik volgens hun specificaties maakte werden door andere zeilmakers als te vlak bevonden, en ik kreeg van een van hun, eigenlijk ongewild, de bevestiging van de bevindingen van Tom Whidden uit The Art and Science of Sails, dat op een popularisatie lijkt van Marchaj's Sailing Theory and Practice.( Beide boeken worden ook door hun geleverd).

Het eerstgenoemde boek gaat alleen over zeilen, doeksoorten, de geschiedenis van het moderne zeilmaken aan de hand van de decennia durende gevechten tussen Hood en North, ofwel de strijd tussen intuitie en computer bij zeilmaken en het is geschreven door een zeilmaker wiens "claim to fame" is dat hij Dennis Connor als tacticus hielp de America's Cup terug te winnen. Marchaj's boek - mijn versie is uit 1977 - is breder opgezet en begint met meetregels, gevolgd door aerodynamica, hydrodynamica, wind en water, en is volgens Sailrite nu uitgebreid met vleugelkielen en multihull informatie.

Er is al eerder over zeilmaken geschreven. "Make your own sails," van Bowker & Budd, het eerste boek dat ik erover in handen kreeg 20 jaar geleden deed vrijwel niets om de mist in mijn hoofd op te doen trekken. Het was bij het eerste verschijnen in 1957 al gedateerd en een van die boeken die alleen bruikbaar zijn voor mensen die het al weten; als naslagwerk. Het is weer zo'n boek dat omstandig uitlegt hoe een splits gemaakt moet worden en maar heel terloops iets zegt over vormgeving. Het bevestigt mijn ervaring dat het schrijven van duidelijke instructies zonder in een saaie doe-dit-en-dan-dat stijl te vervallen een kunst is die de laatste decennia vooral in de VS tot grote ontwikkeling is gekomen.

Een ander boek, "De Zeilen" door Jeremy Howard-Williams is beter maar geeft nog steeds niet de formules, of vuistregels om een zeil te maken, wat jammer is want hij is een ervaren zeilmaker die goede doe-het-zelf artikelen hierover schreef. Bovendien worden belangrijke hulpmiddelen als dubbelzijdig klevend tape waarmee de banen voor het stikken aan elkaar worden gezet niet genoemd. Andere boeken zijn bedoeld voor de trim en het eventuele onderhoud van zeilen.

Sailrite: PO Box 987
Columbia City, IN 46725
USA

Fax 219-244-4184
http://www.sailrite.com
Email: cat97@sailrite.com

Emiliano Marino, Sailmaker's Apprentice. ISBN 0-07-157980-X.

- Frank van Zoest